با شناخت کامل از مفهوم عملکرد و ارتباط آن با فضای معماری و همچنین بررسی چند نمونه عملکردی بنا در سبک­های مختلف معماری به درک درستی از واژه (معماری عملکرد گرا) و اهمیت آن، در تمامی اصول طراحی از فرم تا دیاگرام های دسترسی می­رسیم.

واژه عملکرد گرایی به معنی ۱. رفتار موجود زنده در برابر تکلیفی خاص ۲. فعالیت یا مجموعه   پاسخ   هایی که به نتیجۀ مؤثر در محیط منجر شود، به کار می­رود. در دنیای معماری نیز واژه­ی عملکرد نتیجه موثری بر طراحی ابتدایی، چیدمان فضایی، فرم، زیبا شناختی، هزینه­های اقتصادی نیز دارد. اما آنچه لازم به تامل است این حقیقت است که عملکرد نه خود مفهومی مستقل و موثر که مفهومی وابسته است و چیستی آن از چیستی مفهوم معماری نشئت می­گیرد.

عملکرد در معماری مرتبط با واژه­های سودمندی، عملی بودن، تطابق با مقصود، تطابق با ضرورت معنی پیدا می­کند، مفهوم هریک از واژه­ها و تبدیل آن به زبان معماری می­تواند راه گشا باشد.

عملکرد در هر یک از فضاهای معماری معنی ویژه ای پیدا می­کند و با توجه به نوع فضا متفاوت است، به طور کلی باید بدانیم طراحی هر یک از فضا­ها باید پاسخگو هدف طرح باشد و به نیازها به درستی پاسخ دهد. انواع فضاهای مورد طراحی معماری اعم از مجموعه های فرهنگی، فضاهای مسکونی، فضاهای اداری، فضاهای تجاری، مجموعه­های اقامتی و گردشگری، مجموعه های بهداشتی و درمانی، فضاهای عمومی، مجموعه های آموزشی، مجموعه های ورزشی که هر یک به بخش های جزیی تری تبدیل می­شوند، نیاز­های مخصوص به خود را دارند.

به سادگی مشهود است که فضاهای بهداشتی و درمانی از لحاظ عملکردی و جایگذاری صحیح فضاها و دسترسی دارای اهمیت بیشتری نسبت به فضاهای فرهنگی در نظر گرفته می­شود که همه اینها بستگی ویژه­ای به نوع فعالیت و نیاز­های افراد استفاده کننده از فضا دارد.

همچنین عملکرد در فضاهای مسکونی و مفهوم خانه بسیار اهمیت دارد. دسته بندی کردن فعالیت های گوناگونی که در خانه انجام می­گیرد می­تواند مفید باشد. که خود به ۲ بخش فعالیت های خصوصی و فعالیتهای شخصی یا عمومی تقسیم می­شود. همانطور شناخت وجود عرصه های مشترک ، والدین ، فرزندان ، خویشاوندان و مهمان ، خدماتی، آسایش حرارتی و نوع پاسخ به آن در عملکرد تاثیر می­گذارد.

در فضاهای اداری نیز با توجه به فعالیت کارکنان، مراجعه کنندگان، تعامل بین دو گروه، طراحی عملکردی مجموعه اهمیت میابد. همچنین عملکرد بالا باعث پیشرفت و ارتقا مفید مجموعه می­شود.

فضاهای تجاری به عنوان فضاهای عمومی در نظر گرفته می­شوند که عملکرد صحیح آن باعث جلوگیری از اختلالات شهری  هم می­شود. که این کار تنها با پاسخ به تمامی نیاز­ها مانند جلب عناصر تجارت، دسترسی مشتریان، سرویس دهی، سیرکولاسیون داخلی، فضاهای ارتباطی افقی (راهروها)، فضاهای ارتباطی عمودی(آسانسورها)، ظرفیت کریدور: حد شرایط رفت و آمد عبارت از P/m۳/۰ است. P/m به معنی نفر بر متر مربع می باشد. در شرایط تراکم بیشتر جمعیت، افراد همیشه قادر نیستند با سرعت طبیعی خود راه بروند و حتی نمی توانند از افرادی که آهسته تر راه می روند سبقت بگیرند. پیشینه تراکم جمعیت قابل قبول برای طراحی محوطه های سیرکولاسیون مردم p/m ۴/۱ است.

مجموعه های اقامتی و گردشگری هم به­سان دیگر فضاها باید از لحاظ عملکردی، فضایی مفرح و دلنشین را با تاکید بر سهولت در برآوردن نیاز مصرف کنندگان لحاظ کنند.

مجموعه های آموزشی و ورزشی علاوه بر ارتباطات فضایی کاربردی باید از لحاظ دسترسی و سرویس دهی نسبت به فضای شهری نیز راه کارهای  عملکردی صحیحی داشته باشد.

و اما فضاهای عمومی شهری که اهمیتی دو چندان را نسبت به سایر فضا ها  از لحاظ عملکردی ایفا می­کنند اگر کاربردی نباشند هیچ یک از جنبه های زیبا شناختی و فرم آن به کار نمی­آید.

حال با شناخت نیازهای هر یک از فضاها به بررسی چند نمونه از آثار مطرح از لحاظ عملکرد در تعامل با فرم می­پردازیم.

حدود ۲۰ سال قبل از میلاد، ویترویوس معمار رومی چیزی را که امروز نخستین کتاب باقی  مانده در باب معماری شناخته می  شود را نوشت. در این کتاب ویتروویوس کیفیت  های لازم معماری را در سه ردهٔ اصلی ایستایی، کارایی و زیبایی تقسیم  بندی کرد. این رده  بندی برای قرن  های زیادی بین معماران کاملاً پذیرفته شده بود. هر کدام از این عبارت  ها به اشکال گوناگون ترجمه و تفسیر شده  اند؛ معنای آنها در طول زمان تغییر کرده و اهمیت آنها به چالش کشیده شده است. اهمیتی که با شناخت از پاسخگویی به نیاز ها مطرح می­شود.

در تمامی سبک های معماری از گذشته تا به امروز مانند معماری بیونیک، معماری فوتوریسم، معماری پارامتریک، معماری ژاپنی، معماری های تک، معماری دیکانستراکشن، معماری الگوریتمیک، معماری پایدار، معماری پست مدرن، معماری مدرن، معماری کلاسیک، معماری کیهانی – غیر خطی، معماری نئوکلاسیک، معماری باستان، معماری گوتیک، و معماری مصر باستان. معماری عملکرد گرا به گونه­ای نمود پیدا می­کند.

جمله (فرم تابع عملکرد) در معماری مدرن توسط سالیوان مطرح شد که توجه کلیه معماران را به عملکرد و کارایی فضا معطوف نمود.

 در زیر به بررسی دو نمونه از بناهایی می­پردازیم که در کنار حفظ مفاهیم فضا به پاسخگویی به نیاز ها پرداخته و از لحاظ فرم نیز زیبایی بصری کاملی را به تصویر کشیده است.

ویلای میرآ اثر آلوار آلتو به عنوان یک فضای مسکونی توانسته است، با شناخت مفهوم خانه و درک نیازهای فضایی، پاسخی عملکردی به آن بدهند که فرد در آن فضا ضمن برطرف شدن تمامی نیاز هایش، از لحاظ زیبا شناسی نیز بحرانی نداشته باشد.

Villa Mairea

ایده کلی طرح اینگونه به نظر می­رسد که یک تضاد مشخصی بین تولید انبوه مسکن در مقیاس کوچک از یک طرف و ساختمان های مسکونی طراحی شده با توجه به نیازهای فردی، از سوی دیگر وجود دارد. نتیجه یک ترکیب خیره کننده و بی سابقه ای است که در آن از خطوط ظریف با حضور فضاهای وسیع و همچنین مفهوم اصلی خانه را رقم زده است. در واقع طرح صفحه نمایش آلتو به عنوان یک مفهوم انتزاعی از جنگل فنلاندی را نشان می­دهد که مانند کلاژ همه آنچه که در خانه نیاز است را یکجا به تصویر می کشد. آلتو گفت که “برای جلوگیری از الگوهای معماری مصنوعی ما می توانیم  فضاهای داخلی فوق العاده و بسیار راحت و قابل زندگی را در حالی که سرشار از مفاهیم است را طراحی کنیم، این در کنار  فرض میس ون در روهه به عنوان چگونه فضاهای شل و باز از معماری مدرن را می توان به بسیاری از فضاهای مختلف تبدیل کرد پیوند می خورد.

 بیمارستان طراحی شده توسط شرکت بیگ در دانمارک

ایده های بزرگ، به همراه فضای سبز و بام سبز می­تواند در روند کاری هر چه بهتر این بیمارستان به مفهوم واقعی کلمه کمک کند. استفاده از منظره برای هر یک اتاق ها به گونه­ای که هر اتاق بیمار دارای یک رابطه یا به حیاط باغ مانند داخلی و یا به جنگل های اطراف و سبز.، تشویق حداکثر رابط بین بخش ها و ایجاد حیاط بزرگ که به بیمارستان یک حس اجتماعی می­دهد. سقف سبز مسطح نیز پاسخ به توپوگرافی طبیعی ،هر اتاق بیمار دارای یک رابطه یا به حیاط باغ مانند داخلی و یا به جنگل های اطراف و سبز دارد. مطالعات نشان می دهد که نور روز و فضای سبز و گیاهان می‑تواند اثر شفا در بیماران که در تمام طول روز در تخت­ دراز کشیده اند دارند. و ایجاد یک انتقال آرام بین داخل و خارج. و به جای ایجاد مسیرهای گردشی خطی، بیمارستان تا حدود یک گره مرکزی دارد که اجازه می­دهد تا دسترسی به تمام بخش­ها امکان پذیر شود. همه این خطوط فکر شده در جهت سازماندهی به فضا و ایجاد عملکرد بالا در نظر گرفته شده است.