مصاحبه فصلنامه نقش معمار با مهندس مفاخر راجع به مسابقات معماری و نحوه برگزاری مسابقات

موضوع این شماره از مجله در رابطه با مسابقات معماری است و سعی داریم در مورد آن نوع از مسابقاتی صحبت کنیم که معماران یا دفاتر معماری در آن شرکت میکنند و به طرح برگزیده جایزه ای تعلق میگیرد،پس واضح است که بحث ما درباره مسابقات معمار یاست نه جوایز معماری.آیا برگزاری مسابقه کار مفیدی است؟

رضا مفاخر : با اصل موضوع موافق هستم،اما بهتر است یکسری از موضوعات را هم دقیق تر ببینیم، مثلا منظورمان از مسابقه، مسابقه ای است که در یک چهارچوب، ساختار و شرایط تعریف شده برگزار میشود.اگر موضوع چنین مسابقه ای است ، مشخصا لازم است در ابتدا بدانیم در دنیای اطرافمان تجربه برگزرای این مسابقات معماری چگونه است.زیرا جدیدا متوجه شده ایم که از دنیای اطزافمان جدا نیستیم.بی شک زمانی که در یک مسابقه معماری شرکت میکنیم وارد یک بازی چهارجانبه میشویم که غیر از ما ، سه بازیکن دیگر نیز وجود دارند.کارفرما، داور و سایر شرکت کنندگان.پس از حالت روتین یک قرارداد دوجانبه خارج میشود.

اگر باور داشته باشیم که حس و تجربه عموم کارفرمایان ما، مشابه افراد غیرتخصصی است که گاها دور از هنر هستند، میتوان به نقش داور در نوع نگرش ما در طراحی و نهایتا در حصول به نتیجه باور داشت.البته از یک دیدگاه دیگر هم با مسابقات معماری موافقم.از نظر من اگر مسابقات معماری طبق چهارچوب تعریف شده ای برگزار شود، فرصت ابرازهای جدید از پروژه ها و خط فکری های متفاوت به وجود خواهد آمد و شاید باعث حذف خیلی از روابط مشاور سالاری شود.

آیا به نظر شما همه پروژه ها باید مسابقه بشوند.آیا معیار و مقیاسی دارد؟ یا فقط پروژه را بدهیم دست یک معمار که طراحی کند؟

رضا مفاخر: نکته جالب اینجاست که جدیدا در پروژه هایی که به دفترمن رجوع میشود یکی از سوالات رایج کارفرمایان پس از معرفی پروژه این است که آیا میشود این پروژه به مسابقه گذاشته شود؟ و گاها در این فکرند که پس از دریافت نتیجه مسابقه با ترکیب کردن طرح های برگزیده به پروژه دلخواه خود دست یابند.البته با توضیحاتی که به ایشان دادم  و پس از آشنایی آن ها با مشکلات مسابقه در ایران و حتی به گونه­ای بیان زیرپوستی تفکر اشتباه آن ها، موضوع مسابقه به طور کل منتفی می­شود .اما در واقع این دغدغه بسیاری از کارفرمایان است .اگر جریانی شکل بگیرد که ساختارهای مسابقه در آن مشخص باشد.واضح میشود که فلان پروژه در چهارچوب برگزاری مسابقه هست یا نه ؟

چگونه می توانیم این را طبقه بندی کنیم که اگر شخص مسولی مثلا وزیر، تغییر کرد، این طبقه بندی تغییر نکند ؟ یعنی سلیقه ای نباشد، شما روشی را پیشنهاد می کنید ؟

رضا مفاخر : شاید قبل از نقد سایز و مقیاس و ویژگی، اول باید مشخّص کنیم چه کسانی برگزار کننده مسابقه معماری هستند.جریانی در دهه پیش در تهران شروع شده و شهرداری تهران بخشی از پروژه­های معماری را به مسابقه گذاشت و فکر میکنم یک جریان مهم معماری در بخش مسابقات، توسط سازمان توسعه فضاهای فرهنگی شهرداری تهران شکل گرفت.امّا دوام نداشت…پس بهتر است در مرحله اول بررسی کنیم چه اشخاصی مسابقات معماری برگزار می کنند.جدیدا کارفرماهای خصوصی راغب به برگزاری مسابقات هستند.ولی عموما برای پروژه های ملّی مسابقه ای برگزار نمی شود و نکته دیگر اینکه خیلی ایده آل نگاه نکنیم که یک ساختاری را تعریف کنیم و بخواهیم از این به بعد همه در این ساختار حرکت کنند.به نظرم باید یک جریان برای مسابقات معماری ایجاد شود …

یعنی شما همه اشخاص را برای برگزاری مسابقه واجد صلاحیت می دانید ؟

رضا مفاخر : از نظر من هر کسی به عنوان کارفرما می تواند حق انتخاب داشته باشد که بتواند برای پروژه خود مسابقه تعریف کند،به شرط آنکه سازمانی هم وجود داشته باشد که بتواند این مسابقه را به صورت حرفه ای هدایت کند.البته یکی از مسایل مهم در برگزاری مسابقات کمبود داور است و این موضوع در معرفی داوران در مسابقات مشهود است. 

هزینه ای که این مسابقات برای دفاتر معماری دارند را چگونه توجیه می کنید ؟

رضا مفاخر : هر کس ممکن است رویکردش در رابطه با مسابقه ای که می خواهد در آن شرکت کند، متفاوت باشد.رویکرد من به این صورت است که این مسابقه چقدر اثر گذار است؟ یعنی در نهایت این مسابقه قرار است چه نقش و اثری برای مردم و کشور داشته باشد؟ اگر تاثیر گذار هست آیتم بعدی بررسی صلاحیت مسابقه می شود: اول برگزار کننده مسابقه،دوم داور و اولویت سوم جایزه .

در حالت نرمال همه دفاتر، علاقمند به شرکت در این فعالیت ها هستند، اما احتمالا به دلیل یکسری اتفاقات در  سال های گذشته به اینجا رسیده ایم که عده ای دیگر تمایل زیادی برای حضور در مسابقات ندارند. چه اتفاقی افتاده است که تمایل چندانی به شرکت در مسابقات داخلی نداریم اما در مسابقات خارجی شرکت می کنیم؟

رضا مفاخر : من در زمان تدریس در  کارگاه های طرح، علاقمندم خودم هم در کنار دانشجویان موضوع طرح را بکشم. رویکرد من در مسابقات معماری به همین گونه است که می خواهم بدون دغدغه، خود معماری ام را ترسیم کنم.برای مثال در طراحی مسابقه بامیان افغانستان، دغدغه ما بیان مفهومی از(( تلاش برای دیدن آنچه دیگر نیست )) بود. لذا آزادانه و بدون درگیر شدن با چهارچوب ها و ساختارهای غیر حرفه ای و فارغ از نتیجه مسابقه، تنها متوجه بیان این مفهوم در بستر معماری بودیم.البته چیزی که در نتیجه مسابقه مشخص شد و کاملا برداشت شخصی من است،این بود که داوران و شاید برگزارکننده مسابقه می دانسته به دنبال چه جوابی از موضوع مسابقه است.از این رو رویکرد نفرات اول تا سوم مسابقه مشابه یکدیگرند.اگر خیلی عمیق تر نگاه کنیم هیچ کدام از پروژه ها رویکرد مفهومی ندارند.

بزرگترین ارزشی که یک مسابقه برای من دارد،البته یکی از بزرگترین هایش این است که وقتی احساس میکنم روال کارهای شرکت به صورت منظم درآمده و بچه ها طبق یک نظم و سیستم مشخص کار میکنند و آن هیجان لازم که نیازمند هر دفتر معماری است  را ندارند، قطعا یک مسابقه شرکت میکنم.
شما وارد مسابقه میشوید تا انرژی بگیرید، اما یکدفعه زمان اعلام نتایج میشود و همیشه فقط یک برنده وجود دارد و همه این را میدانند.البته صحبت من درباره پروسه های اشتباه در برگزاری مسابقات بود و نه صرفا نتایج آن.
رضا مفاخر: فراموش نکنیم همیشه نقد سازنده است.گاهی دیده میشود که بعد از مسبقه در خصوص پروژه ای برگزیده نقدهایی انجام میشود.اما من از نگاه دیگر موضوع را مطرح میکنم.آن هم نقد روند داوری . به نظر شما در صورتی که تیم داوران بدانند عملکرد آن ها پس از داوری توسط یک تیم متخصص مورد نقد و بررسی قرار میگیرد ، آیا در نتیجه داوری بی تاثیر است؟! شکی نیست که جامعه حرفه ای معماری جامعه کوچکی است و عموما همگی باهم دوست و گاها باهم ارتباطات نزدیکی دارند.در چنین شرایطی چگونه رابطه دوستی وارد پروسه داوری نمیشود؟

در واقع دوستی ما باید سرجای خودش باشد اما داودی موضوع دیگری است، معماران اگر اشتباه کردند ظرفیت نقد داشته باشند و سایر دوستان هم ظرفیت شنیدن نتایج بی طرفانه را .باید بتوانیم آن ها را تفکیک کنیم و اگر کسی اشتباه مبکند صرفا به خاطر نسبت دوستی که با ما دارد سکوت نکنیم .چگونه جلوی این اتفاقات را بگیریم؟ پروسه مخفی بودن طرح ها را به این دلیل گذاشتند،ولی این همه جا کارایی ندارند.
رضا مفاخر: داوری مسابقات معماری با داوری جوایز معماری باهم فرق دارند.از آنجا که در جوایز معماری پروژه ها معمولا ساخته شده اند، گاهی پیش میاید که داور با آن پروژه آشناست و اگر آن پروژه از یک معمار مطرح باشد این شک به یقین بیشتری نزدیک میشود.در چنین شرایطی بی شک دید و نگرش داور در زمان داوری پروژه ها تحت تاثیر اسم معمار یا سابقه ی معمار یا دوستی قبلی قرار میگیرد. حال اینکه چقدر در نتیجه موثر است خدا میداند، اما در مسابقات معماری این اتفاق خیلی کمتر رخ میدهد.

ممکن است در انتخاب طرح ها اشتباه شود و یا روی رابطه طرحی را برنده انتخاب کنند که استحقاق کمتری دارد.

رضا مفاخر : به نظر من جایزه یک زمین بازی و یک جریان در بازی ایجاد میکند که میتواند سالهای سال ادامه پیدا کند و در این صورت در پیسبرد معماری جریان ساز است.از طرفی دیگر مسابقات معماری خیلی مقطعی اما خیلی آوانگارد و اثرگذار عمل میکنند .در خصوص داوری مسابقات نکته ای که به نظرم میاید این است که آیا وظیفه داورد تنها مشخص کردن نفرات برتر هر مسابقه و تهیه بیانیه هیئت داوری است یا تعهد سنگین تری هم دارد؟ تعهدی که او را ملزم میکند بی طرف باشد، به نفع کسی و علیه کسی نباشد، اشراف کافی به موضوع مسابقه داشته باشد وبداند نتیجه ای که او مشخص میکند در نهایت تاثیر مستقیم بر پیشبرد معماری یک جامعه دارد.

سال ۸۱ دکتر اعتصام ارگانی را به عنوان دبیرخانه دائمی مسابقات در نظر گرفتندکه الان بعد از این همه سال آقای دکتر مظاهریان پیگیر آن شدند تا اجرایی گردد، اما با انتقادات و تشویق های زیادی روبرو شده، بعضی ها میگویند چرا این ارگان خصوصی است؟ چرا این ارگان زیر نظر دولت است و باید اختیاراتش را از ارگان دیگر بگیرد؟ این دبیر خانه در قانون پیش بینی شده در محل وزارت راه و شهرسازی تشکیل میشود و بودجه را هم وزارت راه میدهد؛ اما خود این دبیرخانه زیر نظر ارگانی است به اسم هیئت رسیدیگی به حل اختلاف که پنج عضو دارد و نماینده پنج وزارت خانه و فرهنگستان جمهوری اسلامی هستند.وزیر راه، وزیر فرهنگ و… پنج نفر ترکیبی هستند و در مواردی که دبیرخانه نتواند درباره اش تصمیم بگیرد ،به این هیئت ارجاع داده میشود.

رضا مفاخر: من با موضوع پرورش و ارزیابی اساتید برای مقام داور موافق هستم، شایدبشود به داورها مدرک تخصصی داوری داد و یا حتی برای آنها رتبه بندی داوری تعریف کرد.

آقای مفاخر از اینکه دعوت مارا برای انجام این گفتگو قبول کردید از شما سپاسگذاریم..

  • برچسب ها: