پروژه های دولتی همواره پیچیدگی و مسائل خاص خودش را به دنبال دارد. در سالهای اخیر استفاده از نیروها، تجهیزات و مصالح ایرانی به جز جدا نشدنی این پروژه ها تبدیل شده اند و چالش حفظ ارزش های معماری و امضا طراح به کمک آن ها درگیری در این پروژه ها را چند برابر می کند. تیم زما با مدیریت مهندس مفاخر در دو سال گذشته مسئولیت طراحی و نظارت بر اجرا پروژه ی بزرگ برج مسکونی آفتاب زرین مشهد از پروژه های ممتاز بنیاد مسکن انقلاب اسلامی را بر عهده داشته است. همکاری صمیمانه و حرفه ای که حتی در دوران کرونا و دورکاری بخش اعظمی از پرسنل مهندسین مشاور زما نیز تداوم داشت. همین موارد باعث شده است که بنیاد مسکن و مهندس حق شناس معاون بنیاد مسکن و شهرسازی ضمن تقدیر از مهندس رضا مفاخر و تیم زما بر صحت اجرا تعهدات همیشگی این مجموعه به کارفرمایان خود، چه دولتی و چه خصوصی تاکید داشته است.

متقابلا تیم زما نیز از تلاش های این مجموعه تشکر و قدردانی می کند و تداوم این همکاری ها را به سود معماری و مسکن کشور می داند.

رضا مفاخر و تیم او در مهندسین مشاور زما به عنوان یکی از برگزیدگان طراحی داخلی مجتمع تجاری میکامال در جزیره زیبای کیش انتخاب شده اند.

زما تحت رهبری رضا مفاخر که بیش از هر چیز با پروژه های طراحی داخلی آوانگارد و لاکچری شناخته می شوند شناخته شده ترین و محبوب ترین تیم طراحی داخلی ایران هستند. ۱۵ سال تجربه ، بیش از ۱۶۰ پروژه و جوایز متعدد داخلی و خارجی که اکثر آنها در حیطه ی طراحی داخلی بوده اند زما را به گزینه ی اصلی مخاطبین حرفه ای این فیلد تخصصی تبدیل کرده است.

مجتمع تجاری میکامال با مساحتی در حدود ۲۰۲ هزار متر مربع بزرگترین مجتمع های تجاری کیش  است که معماری و بخش های فنی آن تمامی به عهده شرکت های خارجی بوده است. ۶۰۰ فروشگاه در  ۷ طبقه میزبان برترین برندهای ایرانی و خارجی هستند که به عرضه کالای خود خواهند پرداخت. حدود ۹۸۰۰۰ متر مربع هم فضاهای عمومی مجموعه است که شامل امکانات رفاهی و تفریحی شامل تله کابین، جنگل بارانی، تونل باد، آکواریوم، مجتمع سینمایی، شهر عجایب، دنیای اکتشاف، سالن پاتیناژ، دیجیتال گلف، سالن بولینگ، ماساژ و اسپا، باشگاه بدنسازی، فودکورت و هایپر مارکت است که بر جذابیت های این مجموعه می افزاید.

بهمن ماه امسال و انتخاب زما به عنوان یکی از برگزیدگان طراحی داخلی مجتمع تجاری میکامال مصادف شده است با افتتاح دفتر دوم مهندسین مشاور زما در جزیره کیش که مسئولیت هدایت پروژه های زما در کیش را به عهده دارد.

نمایشگاه Piscina & Wellness Barcelona  در ۱۷-۲۰ اکتبر در شهر بارسلونا با محوریت موضوع آب، سلامتی، نشاط برگزار شد برخلاف گذشته که استخرها و سازه‌های آبی عمدتا در موارد ورزشی استفاده داشته‌اند، در سال‌های اخیر استفاده از فضاهای آبی در بسیاری از انواع معماری کاربرد یافته است.. در بسیاری از کشورها اسپا و فضاهای آبی به جز جدانشدنی طراحی آپارتمان، ساختمان و فضاهای عمومی تبدیل شده است. استفاده از این فضاها در مراکز تخصصی درمانی، آرامش بخشی و … نیز گسترش یافته است. این گسترش حیطه،  افق های پیش روی شرکت های معماری را بیش از پیش کرده است. نمایشگاه های تخصصی که به معرفی آخرین دستاوردها، تکنولوژی و متریال های تخصصی فضاهای آبی می پردازند زیاد نیستند و نمایشگاه Piscina & Wellness Barcelona   قطعا یکی از معتبر ترین آنها است.

این نمایشگاه فرصت بسیار مناسبی را برای معرفی برندهای معتبر عرصه کننده محصولات تخصصی بوجود آورده است. طراحان و معماران می توانند به راحتی با بهترین سازندگان ملاقات و دانش خود در زمینه متریال و شیوه های ساخت را افزایش دهند. این تبادل اطلاعات مهم ترین هدف هر نمایشگاه تخصصی است و Piscina & Wellness Barcelona  بسیار بر این مورد تاکید دارد و می توان ادعا کرد تا حدی زیادی هم در این مهم موفق بوده است.

لغتPiscina  در زبان اسپانیایی (لاتین) به معنی استخر آب است که برگرفته از حوضچه‌های آب کلیساهای کاتولیک در معماری روم باستان می‌باشد. این مطلب نشان‌دهنده آن است که از دیرباز فضاهای آبی نقش مهمی در معماری کلاسیک داشته است. شکوه رم و یونان در معماری نه فقط به ستون های مرمری بلند و آتریوم های دلربا که همین طراحی فضاهای آبی و اسپا به عنوان بخشی از فضای سکونتی ساختمان ها است. معماری مدرن نیز امروزه بر استفاده از آب در طراحی تاکید فراوان دارد. کمتر هتل یا ساختمان مسکونی لاکچری را امروز بدون اسپا می توان تصور کرد.

ظهور اولیه اسپا در معماری:

کلمه اسپا از دیرباز در معماری برای ساختمان‌هایی به کار برده می‌شد که امکانات آرامش، احیا و درمان را فراهم می کنند. معماری این ساختمانها “معماری آبگرم” نامیده می شود، این یک سبک معماری یکنواخت برای همه جا نیست، بلکه یک اصطلاح برای ژانری از ساختمان‌ها با عملکرد درمانی آبگرم است.

این ساختمان‌ها در ابتدا در قرن هفدهم در اروپا ظاهر شدند و در قرن نوزدهم به اوج خود رسیده اند. این نوع معماری در ساختمان‌هایی که در داخل شهرها ساخته می‌شدند بیشتر دارای کاربردی به منظور درمان و شفا بوده است؛ در حالیکه مواردی که در ساحل و استراحتگاه‌های ساحلی، ساخته می‌شدند کاربرد تفریحی خود را توسعه دادند. با این حال، از اوایل قرن ۱۹ تا به حال بسیاری از موانع بیان معماری بین اسپا داخلی و ساحلی اسپا های تفریحی وجود دارد.

این کانسپت حتی در دوران معماری کلاسیک نیز وجود داشته است. آنها ظهور خود را به خواص شفابخش چشمه‌های آب گرم که در آن زمان شناخته شده بودند، مدیونند. در مرکز اسپاهای رومی، چشمه‌های آب گرم و یا حمام رومی وجود دارد که عموما از حمام های بزرگ امپریالیستی در شهرهایشان مانند حمام دیوکلتیان و کاراکالا کمتر متقارن بودند، زیرا آنها مجبور بودند با توپوگرافی زمین هماهنگ شوند.

در آلمان، اسپاهای  آخن، ویستبادن، بادن-بادن و بادنویلر در قرن اول میلادی تاسیس شد. در سوئیس، سنت موریتس اولین بار با کشف بهارهای شفابخش توسط پاراسلسوس بوجود آمد. پس از این شکوفایی اولیه، علاقه به استفاده از حمام برای اهداف شفا‌دهنده برای مدتی در اروپا کاهش یافت. در طول قرون وسطی در مقیاسی که در دوران باستان دیده می شد، مجتمع‌های حمام و اسپای بزرگ ساخته نمی شد. در زمان جنگ‌های صلیبی فرهنگ اسلامی آبگرم مجددا از شرق به اروپا بازگشت.

با ظهور بورژوازی در شهرها در طول قرن ۱۲، حمام‌های عمومی در شهرها ساخته شدند؛ با این حال آنها بیان منحصر به فرد معماری خود را ندارند، و همچنین نمی‌توان آنها را از خانه های شهری متمایز کرد. دوران درخشان فرهنگ حمام‌های عمومی در قرون وسطی با جنگ سی‌ساله به پایان رسید.

فرهنگ اسپا در قرن های ۱۵ و ۱۶ در اروپا رونق یافت و عامل اقتصادی مهم بود. در دوران باروک، تحولات جدیدی در زمینه تأسیسات حمام اشرافی (Fürstenbädern) وجود داشت. ریشه های آنها در قلعه‌ها یافت می شود. مهمترین شهرهای متکی بر آبگرم و اسپا در قرن ۱۸،  شهر بث در انگلستان و آخن در آلمان هستند. هر دو این شهرها، در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، نقش مهمی در توسعه معماری آبگرم داشتند.

اروپا هنوز هم دارای سنت حمام کردن سالم است، این فرهنگ را می توان هنوز در حمام بزرگ آلمان و چشمه های معدنی thalassotherapy فرانسه، اسپانیا و ایتالیا مشاهده کرد.

با تغییر نیازهای مردم در سفر،  راه حل‌های معماری جدید برای پاسخگویی به این نیاز در قرن بیستم پدید آمدند. اولین نمونه از معماری مدرن اسپا در دهه ۱۹۳۰ ظاهر شد.

تاثیر آب و اسپا بر سلامت روح و جسم انسان

هدف اصلی آب درمانی یا هیدروتراپی، خارج کردن سمومی از بدن است که می‌توانند موجب درد مفاصل و التهاب شوند. هیدروتراپی بر روی بسیاری از بیماری‌های انسان مؤثر است.

ماساژ و برطرف کردن کوفتگی بدن به وسیله آن از گذشته های دور در بسیاری از نقاط جهان انجام میشده و همچنان نیز انجام میشود به گونه ای که امروزه به یک علم در حیطه ی سلامتی تبدیل شده است. تاثیرات غیرقابل انکار آن بر روی سلامتی و رفع خستگی و احساس آرامش بر هیچکس پوشیده نیست.

در ایران نیز از دیرباز فرهنگ حمام‌های عمومی همواره وجود داشته است. حمام ‌گنجعلی‌خان ‌کرمان، در سال ۱۰۲۰‌ هجری‌قمری در زمان شاه‌عباس صفوی ساخته شد و همانند بسیاری از نمونه‌های مشابه خود در آن زمان در اروپا  هدف از ساخت آن ایجاد یک مرکز تفریحی در مرکز شهر بوده است. از دیگر سازه‌های ایرانی با کاربرد آب‌درمانی، گرمابه‌ها بوده‌اند. گرمابه‌های عمومی در ایران و کشورهای همسایه مانند ترکیه و برخی کشورهای شمال آفریقا که در قلمرو دولت عثمانی بوده‌اند وجود داشته و بخشی از فرهنگ شرق در آن دوره محسوب می‌شدند.

ساخت مراکز درمانی و ماساژ و در ایران موضوع بسیار نو و جدیدی است.  اولین مرکز تخصصی ماساژ و اسپا ایران در سال ۱۳۸۶ جهت شناسایی انواع ماساژهای رایج در حوزه کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا تاسیس شد و از آن زمان تاکنون ده‌ها مرکز دیگر در تهران تاسیس شده‌اند.

برگزارکننده نمایشگاه Piscina & Wellness موسسه فیرا بارسلونا Fira Barcelona است که یکی از مهمترین سازمانهای تجاری اروپایی است و اعتبار بین المللی آن با نام تجاری و برند بارسلون ارتباط بسیار نزدیکی دارد، شهری با بیش از یک قرن سابقه برگزاری نمایشگاه‌های تجاری. کمک اقتصادی سالانه این موسسه به شهر بارسلونا و اطراف آن بیش از ۲۶۰۰ میلیون یورو تخمین زده می شود و همچنین به دلیل افزایش جاذبه برای توریست، به ارزش اجتماعی و عمومی شهر بارسلون نیز افزوده است.

موسسه فیرا بارسلونا Fira Barcelona به عنوان یک محرک اقتصادی قوی، یکی از بهترین سیستم عامل‌ها برای کسب و کار، نمایش بین المللی شرکت‌ها، بازاریابی محصول، ایجاد شبکه ارتباطی قوی و تبادل دانش میان شرکت‌ها است. یکی از خدمات اصلی آن پشتیبانی از بخش‌های تولیدی، حرفه‌ای‌ها و کارآفرینان است. به منظور برآورده ساختن چالش های جهانی شدن و پیش بینی تقاضاهای بازار، تجربه، نوآوری، توسعه تکنولوژیکی و رقابت پذیری را در بر می گیرد.

این موسسه متعهد به مسئولیت شرکت‌ها، فعالیت‌های آن بر پایداری، احترام به محیط زیست و حمایت از طرح‌های مختلف خیریه و CSR است.

محل برگزاری نمایشگاه در یکی از Venueهای با اهمیت موسسه فیرا، مرکز Gran via بوده است که یکی از بزرگترین و مدرنترین مراکز برگزاری نمایشگاه در اروپا است و توسط معمار ژاپنی Toyo Ito، برنده جایزه پریتزکر طراحی شده است.

نکته قابل توجه در نگاه اول، فراهم آوردن طیف متنوعی از محصولات مرتبط با فعالیت‌های آبی اعم از تجهیزات پارک‌های آبی و تفریحی، استخرهای مسکونی و فضای عمومی، محصولات متنوع برای طرای و اجرای استخر، سونا و جکوزی و همچنین تجهیزات نگهداری ویژه است.  ۳۴۱ شرکت از کشورهای معتبر در این دوره از نمایشگاه شرکت کرده اند و آخرین توانمندی های خود را به نمایش گذاشتند.

فضاهای فراهم شده برای ارتباط و رویارویی بیشتر بازدیدکنندگاه شامل اتاق‌های (جلسات) Meeting Rooms، اتاق سمینار  و …. بوده است و برنامه ریزی به گونه‌ای بوده است که در ۳ روز نمایشگاه زمان‎هایی برای ملاقات  بازدیدکنندگانVIP با شرکت‌های مشارکت کننده در نمایشگاه درنظر گرفته شده است.

شرکت معماری زما به عنوان طراح پروژه “مجموعه آبی و تندرستی ساری” که طرح منتخب جایزه معمار خاورمیانه ۲۰۱۶  در بخش پروژه های فراغت و پذیرایی نیز بوده است به این نمایشگاه دعوت شد.

 فضای کلی نمایشگاه دارای دو سالن اصلی بوده است که فضای سالن اول عموما به ارائه محصولات آب‌درمانی، ماساژ و مراکز سلامت و سالن دوم به محصولات جانبی و تکنیکال، اختصاص داده شده است. فضای این دو سالن متناسب با نوع محصولاتی که ارائه می‌شوند، به زون های کوچکتری تقسیم شده است.

زون ماساژ و خدمات سلامتی در سالن ۱ WELLNESS SPA EXPREINEC ZONE

فضایی در حدود ۷۴۰ مترمربع که محلی برای بیان راه حل‌ها و ایده‌های خلاقانه است. این زون نمونه کاملی از یک مرکز سلامت را به نمایش گذاشته است. خدمات و محصولاتی که در این زون ارائه می‌شوند شامل رسپشن، فضای انتظار، اتاق‌های ماساژ، فضای ریلکسیشن، سونای بخار، سونای نمک، دوش و حمام و استخر است.

زون خلاقیت در سالن ۲  INNOVATION ZONE

شامل قسمت‌های مختلفی از جمله فضایی برای پیش‌نمایش محصولاتی در زمینه استخر است که در غرفه‌های نمایشگاه عرضه شده‌اند. این فضا به خوبی چگونگی عملکرد این محصولات، شکل نهایی آنها پس از نصب و شیوه نگهداری را به بازدیدکنندگان نشان می‌دهد.این زون دارای دو قسمت مجزای خشک و خیس است. در قسمت خیس محصولات ۹ شرکت در زمینه استخر و اکسسوری‌های آب از جمله نورپردازی در آب، فیلترینگ و درمان آب، پمپ آب و گرم‌کننده آب استخر عرضه شده‌اند.

قسمت خشک، فضای تجربی برای نمایش محصولات شرکت‌هایی است که نمایش زنده از نصب و راه‌اندازی محصولات آبی را در اختیار مراجعه کنندگان قرار می دهد. بازدیدکنندگان در مدت زمان ۳۰ دقیقه، مشاهده می‌کنند که نصب و اجرای این تجهیزات تا چه مقدار پیشرفت کرده است. 

در قسمت ارائه محصولات، غرفه شرکت معتبرVilleroy & Boch  که تولیدکننده مجموعه متنوع و طیف وسیعی از محصولات آشپزخانه، حمام و سرویس بهداشتی و … در سالن ۱، قرار گرفته است. این شرکت محصولات متفاوتی در زمینه جکوزی را برای اولین بار در این نمایشگاه به معرض نمایش گذاشته است که دارای امکاناتی خاص و انعطافپذیر در عملکرد هستند و به زودی در بازار عرضه خواهند شد.

یکی از دیگر محصولات پربازدید و پر کاربرد ارائه داده شده در نمایشگاه، محصولات برند موزاییک اسپانیایی hispalit هستند که مناسب برای انواع پروژه‌های طراحی داخلی و خارجی هستند. در تولید این محصولات از مرحله صفر تا صد، از شیوه‌های پایدار و سازگار با طبیعت استفاده شده است که همچنین قابل بازیافت می‌باشند. این شرکت اولین تولیدکننده موزاییک در اروپا بوده است و در حال حاضر در بیش از ۶۰ کشور دنیا محصولات متنوعی را برای انواع نیازها ارائه می‌کند.

در مجموع این نمایشگاه فرصت مناسبی برای تمامی افرادی که حرفه آنها با ساخت و ساز در ارتباط است از جمله فروشندگان محصولات، شرکت های سازنده و طراحان فراهم کرده بود تا اطلاعات خود را به روز نمایند. برخورد مسئولین نمایشگاه با اندک شرکت های ایرانی شرکت کننده در این رویداد بسیار مناسب و حرفه ای بود به طوری که آمادگی خود جهت همکاری در حوزه های طراحی، فروش و پارتنرشیپ را اعلام کردند. بارسلون اسپانیا در اکتبر ۲۰۱۹ نیز ( هنوز نهایی نشده است) میزبان این رویداد خواهد بود.

“من از دوران دانشجویی در این بیمارستان حضور دارم و طی ۱۶ سال سابقه کار خود در این مرکز می توانم اعلام کنم که بیمارستان علی اصغر نه یک بیمارستان در منطقه ظفر شمال تهران، بلکه بیمارستانی با بهترین امکانات تخصصی کودکان برای همه ایران است. افراد با وضعیت های مالی متفاوت به این مرکز مراجعه می کنند و ما پذیرای آنها هستیم. با این حال فضایی که اکنون در آن حضور دارید تا حدود ۳ ماه پیش به هیچ وجه شبیه زمین شادی نبود. لوازم بازی غیر استاندارد و نا ایمن آن هم برای کودکان آسیب پذیرتر به جهت بیماری خود به هیچ وجه برازنده این مرکز نبود. زمانی که تیمی از مهندسین مشاور زما پیشنهاد بازسازی این فضارا در قالب مسئولیت اجتماعی شرکت خود مطرح کردند پذیرفتم. و خوشحالم از اینکه اکنون فضایی داریم که کودکان و همراهان آنها می توانند به راحتی در آن به بازی و استراحت بپردازند”

این بخشی از سخنان خانم “طلاچیان” ریاست بیمارستان تخصصی کودکان علی اصغر در آیین افتتاح زمین شادی بود. پروژه ای که به نوعی آغاز رسمی کمپین “هزاران رشته” است که به همت بخش مسئولیت‌های اجتماعی مهندسین مشاور زما کلید خورده است. این کمپین اکنون با حمایت داوطلبانه مردم، جامعه معماران، تولید کنندگان مصالح و حمایت معنوی رسانه های اجتماعی رنگ و بویی فعالانه تر به خود گرفته است.

مسئولیت اجتماعی به عنوان یکی از جستارهای “اخلاق کسب و کار” مدتی است در ایران جدی تر انگاشته می شود. در تئوری های جدید اقتصادی ثابت شده است که اگر شرکت های بزرگ سهم خود را در جهت اعتلای جامعه و گسترش عدالت به خصوص برای قشر آسیب پذیر انجام دهند پاسخ شایسته ای از جامعه دریافت می کنند. در واقع مسئولیت اجتماعی و عمل به آن به مشابه یک معامله برد-برد یا به بیان دقیق تر یک معامله zero-sum game با جامعه است. بخش مسئولیت‌های اجتماعی مهندسین مشاور زما با نگاه علمی و مسئولانه خود در آسیب شناسی کمبود های حوزه زنان و کودکان آسیب پذیر شروع به فعالیت کرده است و امید دارد با یاری همه دغدغه مندان بتواند هزاران رشته امید را در دل مردم ایران روشن کند. به زودی شاهد پروژه های بزرگتری از این واحد تحت کمپین # هزاران_رشته خواهیم بود چرا که “نمی توانیم فقط برای خودمان زندگی کنیم. هزاران رشته مارا با انسان های دیگر مرتبط می‌کند”.

• برچسب ها:
• بیمارستان
• زمین شادی
• هزاران رشته
• مسئولیت اجتماعی

«نمی‌توانیم فقط برای خودمان زندگی کنیم. هزاران رشته ما را با انسان‌های دیگر مرتبط می‌کند.» — هرمان ملویل

سازمان بهزیستی کشور از مهمترین نهادهای حمایتی دولتی است که از طریق بودجه عمومی به افراد معلول و محروم جامعه کمک می‌نماید. این سازمان با در نظرداشتن ارزش‌ها و کرامت والای انسانی و تکیه بر مشارکت‌های مردم و همکاری نزدیک سازمان‌های ذیربط، در جهت گسترش خدمات توانبخشی، حمایتی، بازپروری و پیشگیری از معلولیت‌ها و آسیب‌های اجتماعی و کمک به تأمین حداقل نیازهای اساسی گروه‌های کم درآمد، اقدام می نماید.

در ادامه این ساختار، مسئولیت اجتماعی (Corporate Social Responsibility) به عنوان یکی از جستارهای “اخلاق کسب و کار” به نقش شرکتها در میان جامعه پرداخت. مجموعه وظایف و تعهداتی که  هر شرکت بایستی در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه‌ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام دهد.

این مفهوم بر پایه علم و دانش تخصصی در حوزه مدیریت اقتصاد، با هدف جلب توجه بنگاههای اقتصادی به دغدغه های جامعه و همچنین ایجاد تصویر شایسته از روحیه مشارکت تدوین شده است.

مهندسین مشاور زما در پیوند با مسئولیت خود در برابر جامعه، انسان‌ها، و محیطی که در آن فعالیت می‌کند، فراتر از دیدگاهی اقتصادی و مالی با رویکردی متعالی به کسب و کار و تاثیر اجتماعی آن را بر جامعه دپارتمان های مسئولیت های اجتماعی خود را شکل داد.

 این دپارتمان با هدف بهبود کیفیت فضای زندگی هموطنان آسیب پذیر، به ویژه زنان و کودکانی که از امکانات مناسب برای زندگی، آموزش و رشد بی بهره هستند فعالیت خود را در سال ۹۵ با پروژه های خانه خورشید و خانه سالمندان ازگل آغاز کرد و در ادامه با پروژه بازسازی و بهسازی محوطه بازی بیمارستان کودکان علی اصغر به فعالیت خود ادامه داد و با حمایت و انگیزه والای انسانی خود به روزی میاندیشد که بتواند نقشی قوی و موثر در حل مشکلات و معضلات اجتماعی جامعه ایفا کند و منشأ اتفاقاتی شود که معماران، طراحان و تولیدکنندگان در جهت ساخت فضا برای افراد نیازمند اقدام کنند.

نویسندگان: 

رضا مفاخر – نسترن فدایی

مقدمه: دیاگرام‌های معماری به طرق مختلف و با اهداف متفاوتی از سوی پژوهشگران معماری و معماران تعریف و از دیدگاه‌ها و نقطه نظرات مختلف بررسی شده‌اند. برخی سیر تاریخی آن‌ها را مورد بررسی قرار داده و ریشه دیاگرام‌های امروزی را در گذشته جستجو کرده اند. برخی دیگر طبقه بندی هایی را برای دیاگرام هایی که تا کنون مورد استفاده واقع شده، تعریف کرده اند. در برخی تعاریف و طبقه بندی ها، انواع دیاگرام هایی که امروزه می توانند به کار روند، و پیش بینی می شود در آینده بکار روند بررسی شده اند.

آیزنمن در مقاله ” An Original Scene Of Writing” دیاگرام‌ها را متشکل از آیکون هایی معرفی می کند که همواره در طول تاریخ معماری، مسیر معرفی طراحی را روشن و شفاف کرده‌اند. همینطور او پیدایش اولین دیاگرام معماری را توسط رودولف ویتکورز در سال ۱۹۴۵ و برای توضیح  Palladian Villas (ویلاهای سبک پالادیان، طراحی شده توسط پالادیو) معرفی می‌کند. در مورد مبحث دیاگرام‌های معماری، او درباره کاربرد دیاگرام‌های حبابی و عملکردی در هاروارد و باوهاس و کاربرد Parti در آکادمی فرانسه صحبت می کند.

تعریف آیزنمن از دیاگرام یک تند نویسی یا مختصر نویسی گرافیکی است و برخلاف نظر غالب راجع به دیاگرام‌ها، آن‌ها را لزوما آبستره نمی‌شناسد. او دیاگرام‌ها را ابزاری با دو کارکرد معرفی می‌کند. ۱ – ابزار تحلیلی و توصیفی ۲- ابزار مولد و تولید کننده

افراد دیگری از نقطه نظرات متفاوتی به دیاگرام‌های معماری پرداخته‌اند؛ پاتریک شوماخر(از گروه زاها حدید) که به تحلیل دقیق دیاگرام‌های پارامتریک می‌پردازد، در تعریف خود از دیاگرام اینگونه می‌گوید: «یک نوع ارائه که بوسیله سطوح بالایی از منتزع سازی، نشان پردازی می شود. این ارائه روی وجوه خاصی از یک کل واحد ارائه شده، تمرکز دارد.»

در کتاب Conceptual diagrams, Activity Diagrams, Program Diagrams مطابق نام‌گذاری خود کتاب، طبقه‌بندی از دیاگرام‌های معماری وجود دارد که بر این اساس است: دیاگرام‌های مفهومی، دیاگرام‌های برنامه ریزی. در این کتاب، دیاگرام‌ها به کلید واژه‌هایی چون، ترجمان تجریدی یا واحدهای دیجیتال تعریف شده‌اند.

 این نوشتار با ارائه ادبیات خاصی که در ادامه گفته می‌شود، در پی بررسی گونه ای از دیاگرام هاست که امروزه و نوع ارتقاء یافته آن در آینده مورد استفاده معماران قرار گیرد. گونه‌ی مورد بحث، دیاگرام‌های شکل یافته از ترکیب خطوط، احجام، علائم گرافیکی و واژگان است. البته ادبیات و مبانی نظری نشانه شناسی آن قابلیت تعمیم و کاربرد در دیاگرام های مختلف را داراست. منظور از تیپ و گونه دیاگرام های خاص که قابلیت استفاده از آن ها در حال حاضر و آینده وجود دارد، دیاگرام هایی است که از لحاظ گرافیک نسبت به گذشته، تغییرات زیادی را در پیش گرفته اند و به دلیل کاربرد علائم مختلف در آن ها برای مخاطب قابل فهم تر از انواع دیگر هستند. این نوشتار قصد دارد با تحلیل نشانه شناختی دیاگرام های معماری و بررسی اثر نشانه شناختی هر کدام از اجزاء، به اصول مهم در طراحی نشانه‌ای دیاگرام ها اشاره کند.

 دیاگرام‌های خوانا، نشانه‌هایی نظام یافته:

هر مفهومی برای خارج شدن از زبان کنونی اش و بیان در یک نوع زبان دیگر، مثلا زبان نوشتاری به زبان برنامه نویسی یا زبان گفتاری به زبان تصویری، نیاز به رمزگان خاص خود دارد که داده‌ها را از طریق آن رمزگان به زبان جدید و از زبان جدید به ذهن مخاطب منتقل کند. دیاگرام های معماری متشکل از نشانه هایی هستند که مفاهیم مختلف در قالب آن ها و از طریق رمزگان بصری به زبان بصری تبدیل شده اند. این نشانه ها اگرچه می‌ توانند در دیاگرام‌هایی در بخش مفاهیم(کانسپت)، عملکرد(کاربردی)، برنامه‌ریزی، ایده‌ها و تفکیک فضایی و پروسه طراحی به کار روند، ولی در واقع  رمزگانی فنی هستند، حتی آن‌هایی که قصد رساندن مفاهیم حسی و هنری کار را دارند. چرا که باز هم قصد انتقال پیام‌هایی را دارند که بازه‌ی طیف تاویل‌های مخاطبان اندک و محدود به پیام خاص مورد نظر طراح است. این گونه این نشانه‌ها، نشانه‌های بشدت تصریحی هستند و بیش تر به علائم خاص شباهت دارند تا نشانه های تلویحی که برداشت مخاطبان بسیار متنوع است.

دیاگرام‌های معماری چه در حین طراحی و برای رساندن مفاهیم به گروه همکار طراحی یا کارفرما، چه پس از طراحی برای بیان اجزای مختلف طرح و به گونه تجزیه ترسیم می‌شوند، یک زبان تصویری انتقال سریع مفاهیم هستند. دیاگرام‌ها در یک تعریف کلی، طرح ترسیمی و گرافیکی برای نشان دادن رابطه ی اجزای یک کل واحد و توضیح چگونگی کارکردن هر چیزی است. واژگان برای توضیح کارکرد و رابطه اجزای یک کل واحد کافی نیستند، به این دلیل که در بسیاری مواقع نیاز به جانمایی فضایی اجزای آن کل واحد و تصور موقعیت هر کدام از لحاظ مکانی است. برای مثال جانمایی قطعات یک ماشین در کنار هم و رابطه شان با هم که بوسیله خطوط و علائم نشان داده می شود. این موضوع در زمینه‌های دیگر نیز صدق می‌کند. در معماری که زمینه‌ای است که تصور فضایی روابط بخش‌های مختلف در آن و بازنمایی گرافیکی‌شان اهمیت دارد، بطور ویژه‌ای متمایز می‌گردد.

طرح‌ها و ترسیمات در دیاگرام‌ها برای بیان یک موضوع بخصوص از یک واقعیت موجود یا در حال بوجود آمدن هستند، این طرح ها و ترسیمات برای این بیان ساده و انتزاعی می شوند. آن ها همچنین برای توضیح یکی از ویژگی‌های آن واقعیت هستند. چرا که اگر قرار بر توضیح و توصیف خود و کل آن واقعیت باشد، مواجهه و دیدن خود آن لازم می‌آمد. یا اینکه اصلا هنوز آن(شی، اثر هنری، ساختمان و…) بوجود نیامده یا طراحی نشده است که بتوان مرجع دریافت اطلاعات باشد. همه نشانه‌ها به این صورت هستند.

زبان(الفبا و واژگان)، نشانه‌هایی هستند که به چیزی جز خودشان اشاره می‌کنند و دلالت دارند. نشانه زبان شناختی، از انتزاعی ترین و ذهنی ترین نوع نشانه هاست.دیاگرام‌های معماری نیز ترکیب و مجموعه نشانه‌های مختلفی هستند. طبق تعریف دانیل چندلر در کتاب مبانی‌نشانه‌شناسی، هر چیزی که به عنوان دلالت گر، ارجاع‌دهنده یا اشاره‌گر به چیزی غیر از خودش تلقی  شود می‌تواند نشانه باشد. در دیاگرام های معماری با ترکیبی از اشکال، خطوط، علامت ها، هاشور ها، رنگ هایی روبرو هستیم که همه دلالت بر واقعیتی جز خودشان داردند. چرا که با دلالت بر آن واقعیت‌ها، برای ایجاد گفتگوی بصری آمده‌اند. این واقعیت ها مفهوم، رابطه‌ی اجزاء، کارکرد و شکل و فرم معماری می‌تواند باشد.

دو دلیل اینکه واژگان برای توضیحات و توصیفاتی که قصد انتقال آن‌ها به مخاطب وجود دارد، کفایت نمی کنند گفته شده؛ انتزاعی بودن کلمات و عدم تصویر فضایی که دیاگرام ها ارائه می دهند.

سوسور، از بنیانگذاران نشانه شناسی می گوید نشانه زبانشناختی حاصل ارتباط دو بخش است. تصویر صوتی یا جوهرمادی آن که دال است. مفهوم که بر آن دلالت دارد. ( مدلول )

 در مدل سوسور دال و مدلول در زبان به این گونه است.

در این مثال مشهود است که برای اشاره به هر درختی در زبان واژه‌ی درخت بکار می رود. ولی تنها در تصویر یا واقعیت آن است که نوع درخت ، بزرگی و کوچکی تناسبات، شکل، اجزاء،گونه و رنگ آن دریافت می‌شود.

یک واژه به عنوان ذهنی‌ترین نوع نشانه، برای اشاره به یک کلیت جامع و یکپارچه بسیار مناسب است ولی برای بیان کیفیت‌های بیشتر از آن تک‌واژه واژگان دیگر بایستی اضافه شود. کلمه ” خانه ” سریع ترین راه برای انتقال جایی است که خانواده در آن زندگی می کند. ولی اگر بخواهیم به خانه ای چوبی در اقلیم مرطوب زیر باران اشاره کنیم یکی از این دو انتخاب را داریم:

که انتخاب تصویری به چند جهت برای توصیف سریع تر و گویاتر این مکان مناسب تر است. ابتدا از این جهت که نشانه ها در انتخاب تصویری، نشانه‌هایی هستند قرارداد آن‌ها در جامعه‌ی بزرگتری ایجاد شده است. ( در ادامه درباره قرارداد در نشانه‌های نمادین توضیحات بیشتری ارائه خواهد شد. )

از سوی دیگر، این تصویر صرفا قراردادهای انتزاعی مانند واژگان در هر زبانی نیست و شامل برخی نشانه های شماتیک است که از لحاظ فرمی یادآور مفهوم مورد نظر است.

در دسته بندی که چارلز پیرس درباره انواع نشانه ( یا وجوه مختلف رابطه دال و مدلول در نشانه‌ها) ارائه می‌دهد. می‌توان تفاوت نشانه شماتیک و نمادین را متوجه شد.

• نماد / وجه نمادین: در این وجه، دال شباهتی به مدلول ندارد. اما بر اساس یک قرارداد اختیاری به آن مرتبط شده است. بنابراین رابطه میان دال و مدلول باید آموخته شود : مثل زبان به طور کلی ( زبان های خاص حروف الفبا، علائم نقطه گذاری، کلمات، عبارات و جملات ) اعداد، چراغ راهنمایی و پرچم ها.
• شمایل / وجه شمایلی: در این وجه مدلول بخاطر شباهت به دال یا به این علت که تقلیدی از
  آن است، دریافت می شود. ( تشخیص مدلول با نگاه کردن، گوش دادن، لمس کردن، چشیدن یا بوییدن چیزی شبیه آن انجام می شود. )
• نمایه/ وجه نمایه‌ای: در این وجه دال اختیاری نیست، بلکه به‌طور مستقیم(فیزیکی یاعلی) به مدلول مرتبط است. این ارتباط می‌تواند مشاهده یا استنتاج شود. مثل( نشانه‌های طبیعی: دود، رعد، جای پا، انعکاس صدا، طعم‌ها و بوهای غیرمصنوع) علائم بیماری‌ها و وسایل اندازه‌گیری (بادنما، ساعت، الکل‌سنج)

در دیاگرام‌های معماری کاربرد نشانه‌های نمادین شامل انواع فلش‌ها، خط چین‌ها و هاشورهایی که با قراردادهای مختلفی تعریف شده‌اند، می‌شود. نشانه‌های شمایلی در دیاگرام‌های معماری می‌توانند شکل متریال (مثلا بافت چوب)

یا فرم خلاصه‌شده ی یک نوع معماری خاص و… باشند. یک نشانه‌ی نمایه‌ای در دیاگرام معماری می‌‌تواند یک پرسوناژ با لباس و شکل خاصی باشد که به خاطر شکل لباسش کاربری محیط در دیاگرام تشخیص داده شود، این حالت که یک مفهومِ اصلی بوسیله‌ی وجود یک نشانه‌ی غیرمستقیم یا به اصطلاح استنتاجی است، یک نشانه‌ی نمایه‌ای می‌باشد.

 در دیاگرام های معماری و بطور کلی دیاگرام ها، طراح اطلاعات انتخابی، مثلا اطلاعات مهم یا لازم مورد نظرش را در قالب نشانه های گرافیکی ارائه می دهد.

وجه برتری نشانه های تصویری برای انتقال مفاهیم نسبت به استفاده صرف واژگان گفته شد ولی لازم به یادآوری است ترکیب نشانه ها با هم و افزودنشان در یک ترکیب متناسب مفاهیم و مقاصد را به طور سریع تر و دقیق تری انتقال می دهد. در کتاب نشانه شناسی هنر، محمد ضیمران به نقل از سوسور می گوید : ” بکارگیری نشانه ها یا واژه ها برای انتقال مفاهیم و مقصود به مخاطب کافی نیست. بلکه گروهی از واژه ها کنار هم قرار گرفته، معنایی را القا می‌کند. تک تک واژه‌ها مصداق اولیه نشانه محسوب می‌شوند. آنچه میان واژه ها یا نشانه‌ها ربط منطقی برقرار می‌کند، نظام حاکم بر زبان حاکم است. “

این توضیحات که در بالا گفته شد برای تعریف مفهوم همسازگی و همنشینی نشانه ها بیان شده بودند. همسازگی یا همنشینی به این نکته می‌پردازد که نشانه‌ها در هر ترکیبی به دلیل توالی و پیاپی خود، مناسبت‌هایی را ایجاد می‌کنند.

یک دیاگرام معماری خوانا و قابل فهم زمانی شکل می‌گیرد که همسازگی یا هم‌نشینی نشانه‌های بکار رفته در آن متشکل از توالی متنوعی از انواع نشانه‌ها از تیپ‌های مختلف ( نماد، شمایل، نمایه ) باشد. به دلیل اینکه ذهن برای برقراری ارتباط متکی به شناسایی تنها یک نوع دلالت خاص ( مثلا دلالت قراردادی ) نبوده و خوانش آن یکنواختی را به همراه نخواهد داشت. برای مثال دیاگرام‌هایی که از ترکیب نشانه‌های نمادین مثل ↑ و نشانه‌های شمایلی ( مثل بافت ها و متریالی مشابه واقعی آن ) و نشانه های نمایه ای به این صورت انتقال مفاهیم از طریق چند نشانه و چند درگاه دلالتی صورت می گیرد و باررساندن تمام مفاهیم به دوش یک نشانه در دیاگرام نیست.

در این دیاگرام‌ها، نشانه های مختلف ( واژه ) ( نمایه ) ( شمایل ) ( نماد ) به یاری هم آمده و با همنشینی متنوع و متناسب‌شان مفهوم را به موجزترین ارائه برسانند. درباره ایجاز در ارائه باید گفت، هر چه از اختصارات قراردادی ( مانند نمادها که پیش از این ذکر شد.) استفاده شود، مفاهیم با سرعت بیشتری انتقال می‌یابند. و هر چه این قراردادها، جامعه بزرگتری را در برگیرند در ایجاز دیاگرام موثر است. به این دلیل که اگرچه نشانه‌ها دارای مفاهیم بسیاری در پشت ظاهرانتزاعی خود هستند، ولی به همین میزان، شناخته شدگی‌شان و از پیش تعریف‌شدگی شان برای مخاطب و فهم او مهم است. برای مثال استفاده از نشانه → در دیاگرام به دلیل اینکه قراردادهای عام و جهانی هستند، برای افراد بیش تری قابل فهم است و مفهوم  جهت و سمت و سو را می‌رساند. ولی رنگ سبز با کاربرد نشانهای خاص آن در برخی مناطق به عنوان رنگ اماکن مقدس و مذهبی برای افراد کمتری و قطعا برای رساندن مفهوم کاربری مذهبی بخشی در دیاگرام کفایت نکرده و نیاز به نشانه‌های دیگری مانند شمایل یک بنای مقدس یا واژگان برای راهنمای دیاگرام است.

در این مورد مثلا کاربرد رنگ سبز برای دلالت بر پوشش گیاهی در یک دیاگرام می‌تواند قابلیت فهم بهتری داشته باشد. بدلیل اینکه بکاربردن رنگ سبز برای اشاره به پوشش گیاهی در دیاگرام به دلیل شباهت رنگی به رنگ بیشتر گیاهان است، این نشانه شمایلی محسوب می‌شود. ولی جدا از این تفاوتِ نوع دلالت نشانه، این نشانه، مفهوم را سریع‌تر انتقال می‌دهد.

در طراحی و ترسیم دیاگرام‌ها، طراح مختار است هر گونه خط و نقشی که به ذهنش می‌رسد ترسیم کند ولی چنانچه طراح قصد بهتر فهمیده شدن و سریعتر فهمیده شدن دیاگرام را دارد، بایستی آن را به نشانه های متشکل از نشانه‌های ریشه‌ای و شناخته شده بنماید. این موضوع را با قیاس واژگان بهتر می‌توان فهمید. هرگاه نویسنده‌ای در جایی از نوشته‌ی خود نیاز به استفاده از واژگان جدید داشته باشد، دو انتخاب پیش روی خود دارد؛ یکی استفاده از هم معنی آن واژه در زبان‌های دیگر(روی آوردن به قراردادهای دیگر) و دیگری اینکه ساختن واژه ای با استفاده از ترکیب های پسوندی و پیشوندی به لغت ریشه‌ای که همه‌شان بطور جداگانه برای مخاطب قابل فهم هستند.

درحالت اول نیاز به یادگیری مفهوم واژه در زبان ِ دیگر است یا به عبارتی باید قرارداد نشانه درک شود به این معنی که زبان ِ نشانه(واژه) شناسایی و معنایش یافته شود. در حالت دوم به دلیل نزدیکی نشانه‌ی جدید (واژه) به نشانه‌های شناخته‌شده‌ی پیشین (واژگان معمول) این ارتباط ذهنی ناخودآگاه صورت گرفته و نشانه قابل فهم می‌شود.

در دیاگرام‌های چند بخشی یا متشکل از چند مرحله برای توضیح چند مرحله ای طرح یا ایدئوگرام‌هایی که شکل‌گیری طرح نهایی را نشان می‌دهد یا دیاگرام‌هایی که در یک طرح چند موضوع مختلف را بررسی می‌کنند، توجه به روال‌های دلالتی بسیار مهم است. روال دلالتی، رویه و راهبرد اشاره به مفهوم است. ژرژ مونن درباره این تعریف می‌گوید : ” ما وقتی با روال‌های دلالتی نظام‌مند روبرو هستیم که پیام به نشانه‌های پایدار و دائمی تجزیه شود. ” او علائم رانندگی را از این نوع می‌داند. علائمی که دارای تابلوهای چارگوش، مثلثی و گرد است. ولی پوستر تبلیغاتی را با اشکال مختلف استفاده شده در آن دارای یک روال دلالتی بی نظام می‌داند.

روال های دلالتی نظام‌مند کمک می کنند که همه نشانه‌های مربوط به یک مجموعه ، تعلق خود را به آن مجموعه نشان دهند. روال دلالتی چند مجموعه نشانه می‌تواند شامل رنگ خاص و تکرار شونده و مشترک در همه بخش های دیاگرام‌های چند‌بخشی باشد. همینطور می‌تواند شکل و فرمت خاص در نظر گیری طرح معماری باشد. مثلا یک دید خاص ( ایزومتریک یا پلان) یک روال دلالتی نظام مند برای ارائه دیاگرام می‌شود.در برخی دیاگرام‌هایی که در بخش های مختلف آن، تیپ و رنگ‌های مختلفی برای ارائه انتخاب شده است، روال دلالتی بی نظام و به سختی می‌توان ارتباط نشانه‌های هر بخش با بخش‌های دیگر را درک کرد.

نتیجه‌:

همانطور که در متن آمده‌است، نکات با اهمیت در دیاگرام‌های معماری از دیدگاه نشانه‌شناسی، استفاده از اجزاء مختلف و متنوع نشانه‌ها، همسازگی یا همنشینی نشانه‌ها و روال‌های دلالتی نظام‌مند در آن‌هاست؛

-در تصویر سه و چهار دو قیاس انجام شد که ننشان داد، نشانه‌های تصویری صرف می‌توانند اثر کندتر و مبهم‌تری در انتقال مفاهیم داشته باشند. به نسبت دیاگرام‌های تصویر چهار که ترکیب نشانه‌های تصویری و نوشتاری و… که استفاده از اجزای متنوع(البته در حداقل نیاز هر یک) در عین حال دارای نظاک یکسان و داشتن انسجام، مفاهیم را بهتر و سریع‌تر منتقل می‌کنند. البته همانطور که اشاره شد از نوشتار بایستی محدود به واژه‌های قراردادی معماری و با تعریف مشخص و بسیار موجز باشند، به طوری که خوانش نشانه‌های تصویری را برای خواننده جذاب و متنوع نماید.

– در مورد نظام‌های دلالتی نیز گفته شد، نحوه‌ی بیان دیاگرام‌های چندبخشی و چندمرحله‌ای که یک قالب یا رنگ و شکل یکسان یا زاویه‌ی ترسیم یکسان(ایزومتریک، پلان، نما و…) یک روال دلالتی خاص برای دیاگرام‌ها محسوب می‌شوند که داشتن یک روال دلالتی نظام‌مند می‌تواند خواننده را متمرکز بر موضوع اصلی مورد اشاره در دیاگرام نموده و نه درگیر خوانش کلیت و یافتن موقعیت تصویر و فهم یک کل، که بعنوان زمینه شناخته می‌شود. در این مورد دو تصاویر پنج و شش و هفت توضیح داده شدند.

 منابع:

چندلر، دانیل (۱۳۹۴)، مبانی نشانه‌شناسی، ترجمه مهدی پارسا، انتشارات پژوهشکده و فرهنگ وهنر اسلامی، تهران

ضیمران، محمد (۱۳۸۳)، درآمدی بر نشانه‌شناسی، نشرقصه، تهران

گیرو، پی‌یر، نشانه‌شناسی(۱۳۸۰)، نشانه‌شناسی، ترجمه محمد نبوی، انشارات آگه، تهران

Garcia, Mark, The Diagrams of Architecture, WILEY, London, ۲۰۱۰

Damdi publishing co., Program Diagrams, DAMDI and DESIGNERS, Seoul, Korea, ۲۰۱۱

Damdi publishing co., Activity Diagrams and Conceptual Diagrams, Seoul, Korea, ۲۰۱۱