از زمانی که نخستین انسان غار را برای درک بیشتر دنیای اطراف خود ترک کرد تا پارلمان سوئد، جایی که Greta Thunberg سخنرانی معروف خود در مورد تغییرات آب و هوایی را ایراد کرد و تمام حوادث مهم تاریخ بشریت موضوع نقشه سه بعدی و مدل توپوگرافی طراح و مدل ساز مشهور Es Devlin است که در گالری Pitzhanger به نمایش درآمده است.

این نقشه که برای خانه-گالری Pitzhanger در لندن طراحی و ساخته شده است مدل توپوگرافی کروی پیچیده ای با قطر ۱۸ متر است که وقایع مهم تاریخی را به ترتیب تقدم زمانی به نمایش درآورده است.

نام این اثر ” The installation, titled Memory Palace” از تکنیکی در یونان باستان به عاریه گرفته شده است که بر تجسم مکان های فیزیکی متکی بود و به کمک آن افراد می توانستند حافظه بلند مدت خود را به کمک این تکنیک تقویت کرده ، اطلاعاتی که فراموش کرده اند را به یاد بیاورند و حتی به ادراک مسائلی که پیش تر در مورد آن نیاندیشیده اند برسند.

Es Devlin در مورد چگونگی رسیدن به این ایده گفته است: “اتفاقات و لحظات مهم تاریخ بشر خاطرات جمعی تمام انسان ها هستند. تصمیم داشتم که به گونه ای نمادین این اتفاقات مهم را به تصویر بکشم. گویی که انسان ها خود آینه ای باشند در این حوادث و بازتاب آن را در چیزی که امروزه ” خود ” می نامند ببینند.

چنین فضایی و حسی می تواند باعث ایجاد گفت و گو در میان بازدید کنندگان آن شود که خوب به شکلی کانسپت اصلی حافظه انسان ها است.

زمانی که کودک بودم به دیدن نمایش son et Lumiere در پاریس رفتم. نمایشی که در مدلی با مقیاس ۱:۱۰۰ از شهری که من در آن زندگی می کردم ساخته می شد. قرار گرفتن در آن فضا، و ترکیب صدا و موسیقی و معماری تاثیر شگفتی بر من گذاشت.

و این دقیقا همان طریقی است که ” memory palace ” عمل می کند. ایده ها، کلمات و صداهایی که در معماری تجسم و عینیت می یابند. همان گونه که من هیچ وقت آن نمایش و داستانی که بیان می کرد را فراموش نکرده ام؛ امیدوارم این مکان هم تاثیری مشابه را بر ذهن مخاطب خود بگذارد”.

گوین استمپ، تاریخ نگار و محقق مشهور معماری، که کتب و مجلات زیادی را به رشته تحریر درآورده بود در سن ۶۹ سالگی در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۷ بر اثر سرطان پروستات در گذشت.

او معماری را در جوانی و در زادگاهش انگلستان آغاز و پس از آن تصمیم به نگارش مجموعه کتاب های تاریخچه ی معماری کرد. مجموعه تاریخچه معماری او یکی از معتبر ترین رفرنس های معماری در دانشگاه ها است. او علاوه بر نگارش کتاب، عکاسی خبری، تهیه سریال تلویزیونی، شراکت در تاسیس جامعه قرن بیستم و نفر اصلی در جامعه ویکتوریایی انگلستان را در کارنامه بر فروغ خود داشته است. 

وینسنت اسکالی مورخ هنری ییل که تاریخ نگاری معماری و هنر را به مدت بیش از ۶۰ سال به عهده داشته است و سهم فراموش نشدنی در بیان مفاهیم معماری در نیمه دوم قرن بیستم داشته است در سن ۹۰ سالگی در ویرجینیا درگذشت.اسکالی در سال های بین ۱۹۴۷ تا ۱۹۹۱ در دانشگاه ییل به تدریس تاریخ معماری مشغول بود. پس از بازنشستگی در سال ۹۱ در حالی که تنها یک سال از بازنشستگی خود گذشته بود با تقاضای دانشجویان و تیم مدیریت دانشگاه به تدریس بازگشت. این بازگشت تا سال ۲۰۰۹ ادامه داشت تا آنکه بیماری و ضعف مانع ادامه سخنرانی های او شد. اسکالی جز مروجین اکادمیک مدرنیست در معماری و هنر بود و همچنین مدافعی قوی برای ترویج آگاهی متناظر و رشد اجتماعی محسوب می شد. ارتباط او با جنبش مدیریت شهری و اعتقادش بر اهمیت عابرین پیاده، ساخت ساز در مقیاس انسانی و حفظ ارامش جامعه ضمینه ساز بسیاری از جنبش های معماری در قرن گذشته بود. او در ۳۰ نوامبر ۲۰۱۷ در سن ۹۰ سالگی در گذشت.

فرایند تبدیل خانه تاریخی به معاصر

خانه درفرهنگ لغت نامه عمید، آن جایی که در آن آدمی سکنی می­کند و یا هر یک از چند ضلعی‌ های موجود در یک صفحه، است. اما مفهوم واژه خانه آن هم در معماری بسیار پیچیده است. خانه فضایی است که انسان از تولد در آن چشم به جهان می­گشاید و تمام تصورات ذهنی از فضا در آن جا شکل می­گیرد. فضایی که حتی باعث شناخت ارتباطات بین اعضا خانواده می­شود، تمام این تدابیر کار معماران را در حوضه­ ی طراحی خانه سخت می­کند،  زیرا نه تنها از لحاظ عملکردی و زیبا شناختی باید از مرتبه بالایی برخوردار باشد، بلکه تمام جنبه های روانشناختی باید رعایت شود تا کودک تجربه فضایی درستی از محیط بگیرد.

در اینجا ما به سیر تحول خانه در دوره معاصر می پردازیم.

شروع معماری معاصر را می توان از حدود سال ۱۳۰۰  به بعد دانست که شامل اواخر دوره قاجار و دوره پهلوی اول و دوم می باشد. اما شروع تحولات در روند معماری مسکونی در ایران را شاید بتوان از دوره مشروطیت دانست البته پیش از آن هم در زمان قاجار و یا حتی صفویه شاهد این تأثیرات هستیم.

در فرآیند گذار از خانه های تاریخی به خانه های معاصر باید ببینیم که خانه های تاریخی چه ارزش هایی رو از دست داده و چه نیرو های دیگری به غیر از دانش بومی، طبیعت گرایی و صرفه جویی در انرژی بر شکل گیری خانه­های معاصر تاثیر گذاشته است.

 مواردموثر در تحول ساخت بناهای مسکونی :

اقتصاد

تکنولوژی

روابط اجتماعی

سیاست

فرهنگ

نمودار موارد  موثر در تحول ساخت بنا های مسکونی در دوران معاصر :

ساخت مسکن توسط گروه اجتماعی محدود و روشنفکر احداث خیابان های سراسری و شبکه جدولی شهری  باعث :

الف- به وجودآمدن قطعات مالکیت منظم و مستطیل شکل                  

ب- به وجود آمدن الگوی تک بناهای جدا از یکدیگر

 تغییرات الگوی مسکن ایرانی

درون گرایی

سازمان فضایی و عملکرد اندام های خانه

شیوه زندگی

شیوه ساخت

نوع و ارتباط واحدهای مسکونی

تعداد و نوع رابطه ساکنین

رویارویی با اقلیم

ارتباط با طبیعت

هویت

در شکل زیر به سیر تحولی الگوی مسکن ایران می­پردازیم.

دوره قاجار

ویژگی معماری مسکن دوره قاجار

شیوه جهت ‌یابی فضایی آن

تأثیر نیاز به طبیعت بر فضاسازی

پیرو سنت تا قبل از ناصرالدین شاه

تمایل به برونگرایی     

ساختمان های عامه مردم کماکان به همان صورتی ساخته می شده که در سابق بوده است

تلفیق سنت و مدرنیتهروند تاثیر هنر و معماری اروپا بر ساختمان های شاخص در عصر قاجاریه

ویژگی های خانه های دوره قاجار

۱.پلان های کشیده در امتداد نما

۲. ایوان وسیع در جلوی ساختمان

خانه سرهنگ ایرج یکی از کامل‌ ترین نمونه‌ های معماری قاجاری است.

۳.استفاده از معماری سبک باروک

۴.تالار وسرسرا های بزرگ همراه با پله های مرکزی و باز

 خانه قوام السلطنه

۵ .  استفاده از نقاشی (چهره پردازی)

۶. بخاری های دیواری

۷. پوشش ساختمان با داربست های چوبی و شیروانی که جای بام های طاقی  و گنبدی را می­گرفت.

 خانه امین السلطان

۸. ساختمان­های مسکونی اطراف خیابان و معابر دو طبقه بودند.

۹. همه اتاق هایی که رو به خیابان بودند باید پنجره داشته باشند.

 ویژگی خانه های رعیت نشین دوره قاجار

نمای ساده و با استفاده از پدیده های مقاوم هنری متصل به بنا

پی سازی و اسکلت سازی مقاوم

توجه به مسائل فنی فاضلاب

شمس العماره

۱-اولین آسمان خراش تهران با نمای بیرونی اروپایی وقوس رومی

۲-فاصله گرفتن از معماری اسلامی و نزدیک شدن به معماری غرب

۳-ورود فلز به ایران

۴-وارد شدن مفهوم ارتفاع به زندگی مردم

۵-استفاده از حفاظ های چدنی به جای حفاظ چوبی

دوران پهلوی

از اواسط دوران پهلوی اول و خصوصا پهلوی دوم ساختمان سازی کشور به خصوص بناهای مسکونی دچار بی هویتی شد .این غرب گرایی در ساختمان سازی مخصوصا بناهای مسکونی اثر مستقیم می گذارد تا جایی که اصل طراحی و محرمیت های فضای بیرونی و درونی و طرح های اتاق سازی در اطراف حیاط دستخوش فراموشی و جایگزین ان ملاک غرب پسندانه شد. این زمان نما سازی از روند معنی سنتی و هنر افرینی اصیل ایران جدا شد و به سمت ساختاری ساده و غربی کشیده شد .

معماری پهلوی

ساختمانهای عمومی و حکومتی به صورت برون گرا در مجاور میادین و خیابان ها شکل گرفت . استفاده از مصالح و فن آوری های جدید در امور عمرانی و ساختمانی.

معماری پهلوی اول

بررسی عوامل موثر در شکل گیری معماری پهلوی اول :

پدیده های علمی و تکنولوژی

انگیزه های باستانی

انگیزه های نوسازی و نوآوری

معماری دولتی : (۱۰ سال بیشتر به طول نه انجامید.)

تحول اندیشه ها، تنوع سبک های معماری : ( در دو دهه)

عناصر مورد توجه قرار گرفته در معماری دوره پهلوی اول :

عناصر مشخص معماری در بنا نظیر ستون ها، سرستونها، پایه ستون ها، پنجره ها، پلکان، ورودی ها، قوس ها و دهانه ها.

عناصر تزیینی نظیر نقوش برجسته ی حجاری ها، مجسمه ها، کنگره ی بام و …

پلان (نقشه) : پلان ها عینا و بدون تطبیق محلی و فرهنگی وارد حوزه معماری ایران شد.

معماری برون گرا

نما

   ۱ـ بالاتر آمدن بنا از سطح زمین که بر سیما و شکوه آن تاکید می کند.

   ۲ـ ورودی های بلند و ستون های مرتفع و کشیده.

   ۳ـ نمای بناهای دوره رضاشاهی بیشترین استفاده را از نشانه ها و عناصر خطی – عمودی بهره برده است.

معماری دوره اول پهلوی به چهار الگو قابل تقسیم است:

معماری مبتنی بر ادامه سبک تهرانی در دوره قاجار که تلفیقی است از عناصر معماری بومی و بیگانه

معماری اصطلاحاٌ ملی، که مبتنی بر یادآوری شکوه گذشته های دور

معماری مبتنی بر سبک بین الملل که متأثر از جنبش معماری نو (مدرنیسم ) اروپاست.

معماری مبتنی بر سبک کلاسیک اروپا

معماری سنتی و سنت گرایی

  در سبک سنت گرایی، طرح کلی ساختمان به شکل سنتی ولی عملکرد بنا و یا فن آوری و مصالح ساختمان مدرن و جدید اند. سنت گرایی سبک و شیوه ای است که در آن ساختمان برای عملکرد جدید و یا فن آوری و مصالح نوین طراحی شده ولی شکل و یا نمادهای غالب ساختمان سنتی است.

معماری سنتی و سنت گرایی

دبیرستان البرز

طرح پلان طبقات ساختمان به صورت متقارن و برون گراست.

از بالا به پایین : پلان بام،  اول، همکف، زیر زمین

معماری تلفیقی

تلفیق معماری تاریخی ایران شیوه اصفهانی با معماری معاصر غرب ( سبک نئوکلاسیک)

معماری نئوکلاسیک

 ۱.نئوکلاسیک

ساختمانهایی که کلیه مشخصه های معماری نئوکلاسیک را دارند

۲.نئوکلاسیک خرد گرا

حداقل استفاده از نمادها و تزئینات نئوکلاسیک

  سبک ملی

دو عامل در ایجاد این معماری اهمیت دارد:

رجوع به معماری قبل از دوران اسلامی

)هنر معماری ساسانی و هخامنشی(

استفاده از تکنولوژی مدرن غربی

 نماهای باستانی با پلانهای مدرن

معماری مدرن متعالی

معماران مدرن با گذشته قطع رابطه کردند و به جای تکرار فرم های تاریخی نگاه معطوف به تکنولوژی، صنعت و آینده معماری مدرن حاصل و نتیجه عصر مدرن و امکانات و فن اوری مدرن معماری مدرن در آمریکا کتب شیکاگو معماری مدرن در اروپا نهضت هنرنو

  دانشکده هنرهای زیبا

عناصر مورد توجه قرار گرفته در معماری دوره پهلوی دوم :

مدرن گرایی

شهرسازی نوین (بنا ها به گونه ای نشانگر مرکز حکومتی گردیدند) معماران سنتی جای خود را به معماران جدید دادند.

معماران ایرانی تحصیل کرده در فرنگ، معماران خارجی نقش قابل توجهی در معماری، شهر سازی و عمران این دوره پدید آوردند این گروه نقش مؤثری در آنچه که از غرب به ایران آمد داشتند، ضمن اینکه بعضی از این معماران نظیر گدار، سیر و مارکف از الگوهای معماری ایرانی در آثارشان بهره بردند